Nuk
ცელიაკია

თარიღი: 31 ოქტომბერი, 2016

უკანასკნელ ხანს ცელიაკიის პრობლემა განსაკუთრებით აქტუალურია. XX საუკუნის 70-იან წლებამდე ის ადრეული ასაკის ბავშვთა იშვიათ დაავადებად მიიჩნეოდა. შემდეგ ეს მოსაზრება შეიცვალა, XXI საუკუნის დასაწყისში ჩატარებულმა ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა კი აჩვენა, რომ ცელიაკია ფართოდ არის გავრცელებული და იმავდროულად ყველა ასკობრივ ჯგუფში გვხვდება. მისი გავრცელება პოპულაციაში 1%-ს აღწევს. ამ მონაცემების საფუძველზე ცელიაკია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ გენეტიკურად განსაზღვრულ დაავადებად აღიარეს.
ამ დაავადების შესახებ მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ნუგზარ უბერი გვესაუბრება.

ბატონო ნუგზარ, რა არის ცელიაკია და რა იწვევს მას?
– ცელიაკია, გლუტენური ენტეროპათია, საჭმლის მონელების დარღვევით მიმდინარე წვრილი ნაწლავის ქრონიკული ანთებითი დაავადებაა, რომელიც უმთავრესად ნაწლავის ლორწოვან გარსს აზიანებს. დაზიანებას განაპირობებს ზოგიერთ მარცვლეულ კულტურაში შემავალი ცილები. ცელიაკიით დაავადებულთათვის ტოქსიკურია სპირტში ხსნადი ცილები – პროლამინები, კერძოდ, გლიადინი – ხორბლის ცილა, სეკალინი – ჭვავისა, გორდეინი – ქერისა, ხოლო შვრიაში შემავალი ცილის, ავენინის ტოქსიკურობა ჯერ კიდევ საკამათოა. სამედიცინო ლიტერტურაში ცელიაკიით დაავადებულთათვის მარცვლეულში შემავალი ყველა საშიში ცილა გაერთიანებულია ერთი სახელწოდებით – გლუტენი (აქედან წარმოიშვა ამ დაავადების მეორე სახელწოდებაც – გლუტენური ენტეროპათია). ცელიაკიის განვითარებისთვის საჭიროა ორი ძირითადი ფაქტორი: გლუტენშემცველი საკვები – ხორბალი, ჭვავი, ქერი – და დამახასიათებელი გენეტიკური მარკერები – CHLA-DQ2 და HLA-DQ8. წვრილ ნაწლავში პათოლოგიური პროცესი იწყება მას შემდეგ, რაც გლუტენის პეპტიდები დააზიანებენ წვრილი ნაწლავის ლორწოვან გარსს, რასაც მოჰყვება მისი ატროფია და შეწოვის მოშლა. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს კლასიკური სიმპტომები ავადმყოფთა მხოლოდ მცირე ნაწილს უვითარდება.

როგორია ცელიაკიის კლინიკური გამოვლინება? რა ასაკიდან იჩენს თავს მისი სიმპტომები?
– ცელიაკიის სიმპტომატიკა მრავალფეროვანია და სხვადასხვაა ბავშვებსა და მოზრდილებში. იგი კლინიკურად მკაფიოდ ვლინდება, როდესაც მცირე ასაკის ბავშვს რაციონში ვურთავთ გლუტენშემცველ პროდუქტებს, თუნდაც ხორბლის ფაფას. განსაკუთრებით საფრთხილოა თავნაფქვი მანანის ბურღულის ფაფა. ტიპობრივ შემთხვევებში ქვეითდება მადა, იცვლება განავლის ხასიათი – იგი ხდება ფაფისებრი ან თხელი, ცხიმიანი, მძაფრსუნიანი. ხშირად მშობლები აღნიშნავენ პოლიდეფეკაციას – უხვ განავალს. თუ კვების კორექცია დროულად არ მოხდა, განვითარდება სხეულის მასის დეფიციტი, შეფერხდება ფიზიკური განვითარება. დაავადების ნებაზე მიშვებისას განილევა კანქვეშა ცხიმოვანი ქსოვილი, ქვეითდება კუნთოვანი ტონუსი, იზრდება მუცლის გარშემოწერილობა. ასეთ შემთხვევებში ცელიაკიის დიაგნოსტიკა ძნელი არ არის და დროულად დანიშნული “უგლუტენო დიეტა” სწრაფად აბრუნებს ნორმალურ კალაპოტში ბავშვის ფიზიკურ და ნერვულ-ფსიქიკურ განვითარებას.
უფროსი ასაკის ბავშვებში ცელიაკია გამოვლინდება, უპირველესად, ფიზიკური და ფსიქიკური განვითარების შეფერხებით. კუჭ-ნაწლავის სისტემის მხრივ სიმპტომატიკა გამოხატულია ზომიერად: არამყარი ნაწლავთა მოქმედებით, პერიოდული მუცლის ტკივილით, გულისრევის შეგრძნებით, მუცლის შებერილობით, – ხოლო დაავადების კლინიკურ სურათში ყურადღებას იპყრობს: სისხლნაკლულობა (რომელიც ცუდად ექვემდებარება სპეციფიკურ მკურნალობას), სახსრების ტკივილი, მრავლობითი კარიესი, კბილის მინანქრის დეფექტი, ტანდაბლობა, სქესობრივი განვითარების შეფერხება, კანისა და ლორწოვანი გარსის ცვლილებები: სტომატიტი, დერმატიტი, ალოპეცია (თმის ცვენა უფრო მეტად თავზე), ვიტილიგო (კანის თეთრი ლაქები).
– ვინაიდან ამ ინტერვიუს კითხულობენ როგორც მშობლები, ასევე ექიმებიც, გვითხარით, რას უნდა მიაქციონ ყურადღება, რომ ეს დაავადება არ გამოეპაროთ?
– რასაკვირველია, არ იქნება ურიგო, ოჯახის ექიმებთან ერთად მშობლებიც იყვნენ გათვითცნობიერებულნი ამ საკითხებში – ეს გააადვილებს ცელიაკიის ადრეულ ეტაპზე გამოვლენას. 
უკანასკნელი რეკომენდაციებით, ამ დაავადებაზე გამოკვლევა საჭიროა, როდესაც აღინიშნება:
. ქრონიკული ან ხშირად განმეორებადი დიარეა (ფაღარათი), პერიოდულად – გულისრევა ან ღებინება, ქრონიკული მუცლის ტკივილის სინდრომი, ქრონიკული ყაბზობა (შეკრულობა), ზრდისა და ფიზიკური განვითარების შეფერხება, სხეულის მასის დაკარგვა, მენსტრუალური ციკლის დარღვევა, რკინადეფიციტური ანემიის უშედეგო მკურნალობა, სპონტანური მოტეხილობები, პირის ღრუსა და ლორწოვანი გარსის მორეციდივე ინფექცია, ჰერპესისმაგვარი დერმატიტი, ღვიძლის ფერმენტების დონის მომატება, ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი.

– რა მოხდება, თუ დროულად არ დაისვა დიაგნოზი? რა გართულება შეიძლება მოჰყვებს ნებაზე მიშვებულ დაავადებას?
– ცელიაკიის ხანგრძლივი მიმდინარეობის დროს გლუტენით ინტოქსიკაცია ხშირად მძიმე გართულებებს იწვევს. მშობლებმა და პრაქტიკოსმა ექიმებმა უნდა იცოდნენ, რომ ცელიაკია უმეტესად ასოცირებულია ისეთ დაავადებებსა და სინდრომებთან, როგორებიცაა პირველი ტიპის შაქრიანი დიაბეტი, ავტოიმუნური თირეოიდიტი, ქრონიკული ჰეპატიტი, ღვიძლის ციროზი, სისტემური წითელი მგლურა, სკლეროდერმია, რევმატოიდული ართრიტი და ფსორიაზი.

– როგორ ხდება ცელიაკიით დაავადებული ბავშვების გამოკვლევა?
– ცელიაკიის დიაგნოსტიკა რამდენიმე საფეხურს მოიცავს. საბოლოო დიაგნოზი დაისმის კლინიკური, სეროლიგიური და მორფოლოგიური გამოკვლევების მონაცემთა ერთობლივი შეფასებით. ასეთი გამოკვლევები თბილისის წამყვან პედიატრიულ კლინიკებში ტარდება, მათ შორის – თსსუ გ. ჟვანიას სახელობის პედიატრიულ კლინიკაშიც.
კლინიკური მონაცემების ანალიზის შემდეგ ტარდება სეროლოგიური გამოკვლევა, რომელიც მოიცავს ქსოვილოვანი ტრანსგლუტამინაზის კლასის ანტისხეულების განსაზღვრას (ამ გამოკვლევას თბილისში არსებული დიდი ლაბორატორიები ატარებენ). თუ აღმოჩენილ იქნა ანტისხეულების მომატებული დონე, სტაციონარში ტარდება ენდოსკოპიური გამოკვლევა წვრილი ნაწლავის ბიოფსიით. 
ცელიაკიის დიაგნოსტიკა არ არის რთული, თუ ექიმს აქვს ზოგადი წარმოდგენა ამ დაავადების შესახებ, თუმცა თავს იჩენს ერთი პრობლემა: არანაწლავისმიერი, ე.ი. ატიპურად მიმდინარე ცელიაკია პრაქტიკაში უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე კლასიკურად მიმდინარე. ამიტომაც ადარებენ მას ხშირად აისბერგს. გვიანი დიაგნოსტიკის მთავარი მიზეზიც სწორედ ეს არის. 

– რამდენ ხანს შეიძლება გაგრძელდეს ეს დაავადება? ხომ არ გაივლის იგი ასაკთან ერთად?
– სამწუხაროდ, არა, ეს დაავადება პაციენტს მთელი სიცოცხლე გაჰყვება, თუმცა სწორად შერჩეული დიეტის ფონზე იგი სახიფათო არ არის.

– შესაძლებელია თუ არა ცელიაკიის პროფილაქტიკა? როგორ მკურნალობენ მას?
– ამ დააავადების მკურნალობისა და გართულებათა პრევენციის ერთადერთი მეთოდია უგლუტენო მკაცრი დიეტა, რომელიც მთელი სიცოცხლე უნდა გაგრძელდეს. არ შეიძლება ხორბალი, ჭვავი, ქერი... თუმცა ისინი შეიძლება შეიცვალოს სხვა პროდუქტებით: კარტოფილით, ბრინჯით, წიწიბურათი, სიმინდით, სოიით, ლობიოთი, თევზით, ხაჭოთი, კეფირით...
პრინციპულად მნიშვნელოვანია, აიკრძალოს არა მარტო ნამდვილი გლუტენის შემცველი პროდუქტები (პური, ფუნთუშეული, მაკარონი, ხორბალი, თავნაფქვი მანანის ბურღული, ქერი, ჭვავი...), არამედ ის პროდუქტებიც, რომლებშიც შედის “ფარული” გლუტენი. ამ უკანასკნელს ხშირად იყენებენ საკვებდანამატებად სურსათის წარმოებაში (მოხარშულ ძეხვში, სოუსებში, საკონდიტრო ნაწარმში, ჩიპსებში, ბურახში და სხვა).

– არასასურველი შედეგების თავიდან ასაცილებლად რას ურჩევდით მშობლებს?
– მშობლებმა უნდა შეძლონ, – რასაკვირველია, ექიმის დახმარებით, – პროდუქტის შემადგენლობის კონტროლი. ჩვენს ბაზარზე არის უგლუტენო, როგორც ამბობენ, გლუტენთავისუფალი პროდუქტები, რომლებიც უსაფრთხო მარცვლეულისგან არის დამზადებული. ისინი გემრიელია და სავსებით შესაძლებელია მათი მეშვეობით რაციონის გამრავალფეროვნება. სწორად შერჩეული გლუტენთავისუფალი დიეტა არის სავსებით სრულფასოვანი და ბავშვის ნორმალურ განვითარებას უზრუნველყოფს.

– ცელიაკიის მართვა საქართველოში, ცოტა არ იყოს, რთულია. თქვენი აზრით რა უნდა გაკეთდეს ამისათვის?
– ცელიაკიით დაბადებულთა მართვის საკვანძო ელემენტებია: 
. ინფორმირება დაავადების შესახებ – რომ ის არ გაივლის ასაკთან ერთად, აუცილებელია სამუდამო დიეტა;
. დიეტოლოგის კონსულტაცია და მისი რეკომენდაციების დაცვა; 
. დეფიციტური მდგომარეობების დროული დიაგნოსტიკა და კორექცია.
ალიან მნიშვნელოვანია სოციალური ადაპტაციაც სოციალური დაცვის მუშაკის დახმარებით (რაც ჩვენს ქვეყანაში, სამწუხაროდ, არ ხდება). ევროპის მრავალ ქვეყანაში არსებობს ცელიაკიით დაავადებულთა ასოციაცია, განვითარებულია გლუტენთავისუფალი სურსათის წარმოება, რესტორნების ქსელი. ყოველივე ეს საგრძნობლად უადვილებს ცხოვრებას პაციენტებს. კარგი იქნება, ჩვენს ქვეყანაშიც შეიქმნას მსგავსი დაწესებულებები და ორგანიზაციები, თუნდაც დაავადებული ბავშვების მშობელთა გაერთიანება. დაბოლოს, აუცილებელია სპეციალისტისა და პაციენტის მჭიდრო თანამშრომლობა, რაც გააადვილებს დაავადების მართვას და თავიდან აგვაცილებს გართულებებს.

წყარო: aversi.ge